BURSZTYN

Bursztyn, nasz skarb narodowy, oczarował ludzi wrażliwych na piękno. Bursztyn to skamieniała, utwardzona żywica sosny bursztynowej "Pinus succinifera" powstała przed 50 milionami lat. Bursztyn nazywano "elektronem", "ambrem", "synem Słońca", "łzami drzew", "złotem Północy". Germanie mówili o nim bernstein - "płonący kamień", a Słowianie nazywali go "jantarem", czyli żywicą morską.

Powstanie bursztynu

W epoce zwanej eocenem istniał kontynent zwany Fenoskandią. Kontynent ten umiejscowiony był na terenie Morza Bałtyckiego. W tej samej epoce część terenów ziem obejmujących obecne ziemie polskie pokrywało morze eoceńskie. Roślinność występującą na obszarze Fenoskandii nazwano współcześnie "lasem bursztynowym". Ciepły i wilgotny klimat tropikalny panujący na prahistorycznym kontynencie umożliwiał rozwój roślin przez cały rok, W górach Fenoskandii, w wyższych partiach rosły przede wszystkim drzewa iglaste: świerki, modrzewie, jodły, tuje, cyprysiki, cedrzyńce, sekwoje, sośniki. W niższe partie gór porastały dęby, sosny i palmy, To żywica drzew eoceńskich przerodziła się w bursztyn bałtycki. Zakłada się, że jedną z przyczyn żywicowania drzew eoceńskich były wahania temperatury oraz aktywność wulkaniczna. Żywicowanie to jedna z form obrony drzew przed pyłami i gazami wulkanicznymi, a także przed wirusami i pasożytami, które atakowały zranione bądź osłabione miejsca. Żywica wydostawała się ze zranień i pęknięć pni i gałęzi, tworząc nacieki określane mianem kropli lub sopli, czyli tzw. strupy. Żywica również gromadziła się bezpośrednio pod korą drzewa, tzw. forma podkorowa. Do wyciekającej żywicy dostawały się drobne owady, zwierzęta, a także kawałki roślin. Tak powstawały inklujze w bursztynie. Lepka żywica stała się pułapką dla owadów, a także małych zwierząt typu jaszczurka (jedna z najcenniejszych w kolekcji Muzeum Bursztynu w Gdańsku - zwana jaszczurką Gierłowskiej). Jest to jedna z rzadziej spotykanych inkluzji na świecie. Na świecie jest zaledwie kilka inkluzji jaszczurek.

Czas narodzin bursztynu to okres wielkich zmian klimatycznych w historii Ziemi. W wyniku procesów geologicznych wraz z powalonymi bursztynodajnymi drzewami do ziemi dostała się żywica, która w wyniku zmieniających się warunków ciśnienia i temperatury ulegała przemianom chemicznym, w wyniku których przekształciła się w bursztyn i utworzyła pierwotne złoża bursztynu bałtyckiego, nazywanego w nauce sukcynitem.

Właściwości

Jedną z właściwości bursztynu jest zdolność palenia wraz z wydzielaniem specyficznego przyjemnego żywicznego zapachu. Wykazuje właściwości elektrostatyczne, przy pocieraniu ładuje się ujemnie przyciągając lekkie okruchy (np. papier, suche źdźbła traw).

W bursztynie występują inkluzje, czyli zatopione rośliny, jak i zwierzęta sprzed ponad 40 milionów lat.

Wierzenia

Wierzono, że bursztyn posiada duszę, która mu daje wielką moc. Był idealnym amuletem przeciw nieszczęściom. Używano go do rozmaitych praktyk, w magii miłosnej, zamawiania chorób, czy uwalniania od klątw. Ponadto zapewniał wierność małżeńską, przypisywano mu zdolność kojarzenia serc. Rycerze upatrywali w nim talizman gwarantujący zwycięstwo w walce.

Bursztyn wszedł na stałe do medycyny ludowej. Sporządzone z niego nalewki, maści, olejki zapachowe, oczyszczające kadzidła. Sproszkowany skuteczny przy bólach głowy i gardła, zatruciach, jadowitych ukąszeniach, tarczycy, chorobach płuc, reumatyzmie, konwulsjach oraz reumatyzmie, a także przy wielu innych dolegliwościach.

Wyroby z bursztynu

Najsłynniejszym wyrobem z jantaru pozostaje "Bursztynowa Komnata" carów Rosji, która zaginęła podczas II wojny światowej.

Złoża

Największe złoża bursztynu na świecie występują na Półwyspie Smbijskim koło miejscowości Jantarny, na zachód od Królewca - Rosja. Eksploatacja odbywa się metodą odkrywkową za pomocą koparek. Bursztyn pozyskuje się poprzez wypłukiwanie silnymi strumieniami wody, a w dalszej kolejności ręczne przebieranie. Jedynie 15% tak pozyskanego bursztynu nadaje się na cele jubilerskie. Resztę przerabia się na bursztyn prasowany "ambroid" lub do celów technicznych.

Duże złoża bursztynu znajdują się na dnie Bałtyku, tak zwany bursztyn morski ma szczególnie zwartą strukturę. Dawniej rybacy łowili go specjalnymi sitkami zwanych "kaszorkami".

Pozyskiwany bursztyn przeważnie występuje w kształcie kropli lub jednorodnej struktury lub miseczkowatej budowy, często ze zwietrzałą skorupą. Zdarzają się bryły ważące około 10 kg.

Zastosowanie

Od prehistorycznych czasów bursztyn jest używany do wyrobu biżuterii i przedmiotów kultu, jako kadzidło. amulet i talizman. Bursztyn bałtycki zwany "złotem Północy" jest pierwszym kamieniem znanym ludzkości. Do dziś wykorzystywany jest do wyrobu przedmiotów ozdobnych, pierścionków, broszek, naszyjników i bransolet.

Ambroid

Ambroid prasowany bursztyn z mniejszych kawałków i odpadów prawdziwego bursztynu, który w temperaturze 140-250C i pod ciśnieniem do 3000 bar zostaje stopiony w jednolitą masę, przypominającą naturalny bursztyn.

Wykorzystane prace:

1. Zuzanna Śliwa "Kamienie szlachetne i ozdobne" Publicat S.A.,2005

2. W. Schumann "Kamienie szlachetne i ozdobne", Alma-Press, 2004 wydanie XV